نذر از قدیمی ترین نهادهای بشری
نهاد نذر از قدیمیترین نهادهای بشری است که ریشه آن در مواجهه بشر با امر قدسی و الهی قابل ردیابی بوده و ای بسا که این نهاد، تاریخی کهنتر از ادیان داشته باشد. آنچه از تاریخچه آن برمیآید، این است که معتقدین به امر الهی و دینداران، مبتنی بر باور خود به امر قدسی، تصمیم به انجام کاری شایسته و یا ترک کاری ناپسند میگرفتهاند و خود را ملزم به رعایت و انجام شرایط نذر میکردهاند. در هر دوره تاریخی و بر هر بستر فرهنگی و جغرافیایی، نذر میتوانسته اشکال مختلفی به خود بگیرد، اما در هر نوع از نذر، آنچه بوده، هماهنگی نذر با خوب و بد عقلی و اخلاقی بوده است و همچنین هماهنگی با اوامر و نواهی الهی که آن هم به طور معمول با عقل اجتماعی و تاریخی خود در راستای برقراری قسط هماهنگ بوده است.
تداوم حیات
این نهاد به حیات خود تداوم بخشیده و امروز به جامعه ایرانی رسیده است و همه ما از کودکی، بسیار زیاد این واژه را شنیده و به کار بردهایم؛ میخواهم نذر کنم که …، یک افطاری نذر کردهام، نذر کردهام اگر چنین شود چنان کنم، امسال باید همه کوچه را نذری، شله زرد بدهیم و از این قبیل عبارات و جملات. همه این نذری دادنها و نذری گرفتنها زیباست و از منظری میتواند به ارتقای سرمایه و انسجام اجتماعی کمک کند و روابط اجتماعی و جمعی را استحکام ببخشد، اما سوالی که مطرح است، آن است که آیا این نذری دادنها و موضوع بسیاری از نذورات، همچنان عقلانی و اخلاقی است؟ به دیگر سخن آنکه آیا اگر ما اهالی یک کوچه را شربت بدهیم، هزینه را صرف اولویت اصلی حیات جمعی و اجتماعی آن کوچه کردهایم؟ در شرایطی که انواع محرومیت و فقر در جامعه بیداد میکند، محیط زیست در حال نابودی قرار گرفته، سیمای زنده کودکان کار و مردان و زنان کارتن خواب و معتاد در شهر و هر روز و شب، دردی بر جان شهروندان باوجدان شده است، آیا همچنان اینچنین نذوراتی، انجام کاری خوب یا ترک کاری بد در پیشگاه الهی به حساب میآید؟ و مگر نه این است که شرط مواجهه با امر الهی، تعقل و تدبر در امر زندگی خود و دیگران است و تحقق تاثیری که زیست مومنانه بر زندگی در این جهان میگذارد؟ که از منظر جمع بین تنزیه و تشبیه، اگر این دو از هم جدا افتد، بر توحید خللی وارد خواهد شد.
تا پایان آن چند روز بیشتر نمانده…
ماه رمضان سال چهارصد و دو نیز گذشت و تا پایان آن چند روز بیشتر نمانده است. آیا این حجم از نذورات، مشکلی از مشکلات جامعه کم کرده است. اینکه یک انسان برخوردار، یک وعده غذایی برای انسان برخوردار دیگری فراهم کند، با همه محسناتی که برای این کار قابل شمارش است، اما آیا او دفاعی عقلانی و اخلاقی از این نوع نذر خواهد داشت؟ به نظر میرسد که نذر اخلاقی و عقلانی یا به تعبیر دیگری نذر خیر و موثر جنسی دیگرگونه نسبت به آنچه به عنوان نذر در جامعه در حال رخ دادن است، داشته باشد. به نظر میرسد که ما یا با مسائل و مشکلات و مصائبی که بر جامعه میگذرد، آشنا نیستیم و یا در کنار آنها بی اعتنا رد میشویم و آن همه مساله و مصیبت، بن مایه یک کنش در چارچوب نهاد نذر قرار نمیگیرد. نهاد نذر میتواند، یک کنش اصیل در راستای بهبود شرایط جامعه باشد و از ظرفیتهای این نهاد میتوان در راستای حل مسائل جامعه بهره برد، به این شرط که عقلانی باشد و اخلاقی باشد.
همچنین بخوانید: رویداد کارآفرینی موسسه دارالاکرام در شهرستان زاهدان
عملیاتی کردن نذر
از سوی دیگر، عملیاتی کردن نذر معطوف به مسائل واقعی جامعه، امری آسان نخواهد بود و این کنشگران به صورت افراد حقیقی و حقوقی هستند که بایستی امکان نذر عقلانی و اخلاقی را برای آحاد جامعه، ممکن و تسهیل نمایند. این امر بر کنشگران فرض است که در ایام و موسم نذری دادن که معمولا در جامعه اسلامی، در ماهها و روزهایی خاص مثل ماه رمضان( تصاویر توزیع بسته های غذایی در ماه مبارک رمضان را اینجا ببینید)، ایام حج و ماه محرم و … میباشد، زمینه و بستر نذر عقلانی و اخلاقی را برای مردم فراهم نمایند؛ با راهاندازی کمپینهای مختلف و جذب نذریها برای امور خیر و موثر که هم عقلانی باشند و هم اخلاقی. این مساله نیاز به یک عزم جمعی برای تحقق یک کنش جمعی دارد؛ کنشی که محصول وجود یک روایت مشترک از پدیدهای اجتماعی یا امر شایع فردی باشد و از توان ایجاد تغییر در نظام اجتماعی، سیاسی و اقتصادی برخوردار باشد. در واقع، کنشگر اجتماعی بایستی به اتکای نهادهای تاریخی جامعه و با شناخت از مسائل و مشکلات جامعه و فهم اولویتهای زیست جمعی، منابع به کار رفته در نهاد نذر را به خدمت فعالیتهایی نظیر پیشگیری از ترک تحصیل کودکان، توانمندسازی مردان و زنان محروم نگاهداشته شده، بهبود سلامت اجتماعی و ارتقای وضعیت بهداشت و درمان مردم و حتی در شرایطی که سرمایه اجتماعی کاهش یافته است، صرف امید و شادی مردم درآورد.
سخن آخر
بن مایه اصلی این نوشته سخنی همه فهم است و هیچ پیچیدگی خاصی ندارد. روی سخن با مردم ایران و کشورهای اسلامی است. اگر کسی قصد نذر کردن دارد، شرط عقلانیت و اخلاقی بودن را پاس بدارد. اگر فردی میخواهد برای رضای خدا، کاری خوب انجام دهد و یا کاری بد را ترک کند، آن خوب و بد باید خوب و بدی معروف و شناخته شده باشد و در چارچوب عقل و خرد جمعی، ترویج آن خوبی و نفی آن بدی، باید از اولویتهای آن جامعه باشد. کفایت نمیکند که شیرینی و شربت پخش کنیم -با همه خوبیهایشان؛ و ای بسا زمانی همین شیرینی و شربت اولویت یابند، زمانی که قطعا امروز نیست- بلکه بر اهل نذر فرض است که به حل مسائل جامعه اهتمام نشان دهند و مساله محور، به نذر خود بیاندیشند. کنشگران یک گام به سوی اهل نذر برداشته و اهل نذر هم گامی به سوی کنشگران بردارند تا منابع تحقق یک کنش جمعی مساله محور تامین گردد و آسیبی از آسیبهای اجتماعی مرتفع گردد.
غلامرضا دشتی منش
مشاور مدیر عامل موسسه دارالاکرام
مدرس و پژوهشگر حوزه اکوسیستم کارآفرینی و اخلاق کسب و کار
ایمیل نویسنده:
Dashtimanesh.gholamreza@gmail.com
