در بسیاری از مناطق کم‌برخوردار کشور، فقر تنها به معنای کمبود نان یا لباس نیست؛ فقر بهداشت، به‌ویژه در میان دختران نوجوان، واقعیتی پنهان اما اثرگذار بر مسیر آموزش و رشد آنان است. دانش‌آموزانی که در آستانه بلوغ با دشواری‌های تأمین ابتدایی‌ترین اقلام بهداشتی روبه‌رو هستند، گاه به اجبار از کلاس‌های درس فاصله می‌گیرند؛ فاصله‌ای که در مواردی به ترک تحصیل می‌انجامد.
مؤسسه خیریه دارالاکرام که سال‌هاست در حوزه حمایت از تحصیل کودکان فاقد سرپرست مؤثر فعالیت می‌کند، این واقعیت را نه به‌عنوان یک مسئله حاشیه‌ای، بلکه به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی در عدالت آموزشی شناسایی کرده است. نتیجه این نگاه دقیق و مسئله‌محور، طراحی و اجرای طرح ملی «دختران آفتاب» است؛ برنامه‌ای فراگیر که از سال گذشته آغاز شد و در سال ۱۴۰۴ در ده‌ها استان کشور به اجرا درآمد و هدف آن، پاسخ‌دادن به نیاز حیاتی و کمتر دیده‌شده دختران دانش‌آموز در حوزه بهداشت فردی، سلامت روان و کرامت زنانه بود.
از مشاهده میدانی تا اقدام ملی
دارالاکرام با حمایت از بیش از ۸۰۰۰ دانش‌آموز بورسیه‌شده در سراسر ایران – که نیمی از آنان دختر هستند – طی بررسی‌های میدانی مددکاران خود دریافت که بخش قابل توجهی از غیبت‌های تحصیلی دختران نوجوان در مناطق محروم، نه به‌دلیل بی‌میلی به تحصیل، بلکه به‌دلیل فقدان امکانات بهداشتی مناسب در دوران قاعدگی رخ می‌دهد.افزایش هزینه محصولات بهداشتی نیز این چرخه نابرابری را تشدید کرده است؛ چرخه‌ای که در نهایت به عقب‌ماندگی آموزشی و کاهش اعتمادبه‌نفس دختران می‌انجامد.
بر همین اساس، دارالاکرام با درک اهمیت سلامت به‌عنوان پیش‌شرط آموزش مؤثر، طرحی ملی را با محوریت تأمین پدهای بهداشتی مورد نیاز دانش‌آموزان دختر خود و برگزاری کارگاه‌های آموزشی «بهداشت قاعدگی» در سراسر کشور به اجرا گذاشت. در این مسیر، همکاری شرکت مای‌لیدی در تأمین بسته‌های بهداشتی نقش حمایتی داشت، اما محور اصلی طرح، آموزش، آگاهی و بازسازی کرامت دختران نوجوان بود.
آموزش؛ ابزار پیشگیری، توانمندسازی و بازسازی کرامت
در شعب مختلف دارالاکرام از بوشهر تا آستارا، کارگاه‌هایی با حضور پزشکان متخصص، کارشناسان مامایی، روان‌شناسان و مشاوران برگزار شد. موضوعات آموزشی این نشست‌ها فراتر از بهداشت جسمی بود و ابعادی از سلامت روان، شناخت تغییرات بلوغ، تغذیه سالم، خودمراقبتی، عزت‌نفس و باورهای فرهنگی مرتبط با بدن زنانه را نیز دربرمی‌گرفت.
در این کارگاه‌ها نگاهی پیشگیرانه و توانمندساز به سلامت دختران وجود داشت و فضا عمداً به گونه‌ای طراحی شد که دختران احساس امنیت و احترام کنند؛ تا موانع فرهنگی در بیان پرسش‌های شخصی از میان برداشته شود و بتوانند در محیطی سالم پویا، سوالات خود در این زمینه را مطرح کنند.
توسعه عدالت آموزشی از مسیر سلامت
از منظر توسعه انسانی، آموزش پایدار بدون سلامت ممکن نیست. تجربه دارالاکرام نشان داد که سلامت دختران نه فقط مسئله‌ای زیستی، بلکه مسئله‌ای آموزشی و اجتماعی است. دخترانی که امکان رعایت بهداشت فردی را ندارند، اغلب دچار احساس شرم، انزوا و عقب‌ماندگی تحصیلی می‌شوند. از همین رو، تأمین اقلام بهداشتی و آموزش علمی درباره وجوه جسمی و روانی قاعدگی، در واقع سرمایه‌گذاری بر استمرار تحصیل و بازسازی عزت‌نفس آنان است.
در این طرح بیش از چهار هزار دانش‌آموز دختر بورسیه دارالاکرام در سراسر کشور از بسته‌های بهداشتی مورد نیازشان تا پایان سال 1404 و آموزش‌های تخصصی بهره‌مند شدند. در برخی مناطق محروم، این طرح برای نخستین بار امکان دسترسی پایدار به اقلام بهداشتی استاندارد را فراهم کرد و به کاهش غیبت‌های تحصیلی انجامید.
نگاهی انسان‌محور به توسعه
مؤسسه خیریه دارالاکرام، که مأموریت خود را «حمایت از آموزش کودکان در معرض ترک تحصیل فاقد سرپرست موثر» تعریف کرده است، سال‌هاست خدمات خود را از کمک مالی صرف فراتر برده و بر پنج محور فرهنگی، ورزشی، هنری، معیشتی، بهداشت و درمان و کارآفرینی تمرکز دارد. طرح «دختران آفتاب» نیز تبلور همین نگاه جامع است؛ نگاهی که می‌کوشد فقر آموزشی را نه به‌صورت سطحی، بلکه با توجه به ریشه‌های اجتماعی آن درمان کند.
دارالاکرام با استمرار این مسیر و توسعه برنامه‌های حمایتی و آموزشی سلامت در سال آینده، در پی آن است که با ارتقای آگاهی، رفع تبعیض‌های پنهان جنسیتی و فراهم‌کردن شرایط بهداشتی برابر، زمینه رشد نسلی سالم‌تر، آگاه‌تر و با کرامت‌تر را فراهم سازد؛ نسلی که تحصیل را نه با اضطراب و محدودیت، بلکه با اعتمادبه نفس و آگاهی ادامه می‌دهد.
