بسم الله الرحمن الرحیم
دارالاکرام؛ تحقق یک کنش جمعی در چارچوب کسب‌وکار اجتماعی
دارالاکرام به عنوان یک کسب و کار اجتماعی (Social Business) تلاش می‌کند با حمایت از حدود 7500 دانش‌آموز در سراسر کشور در قالب یک کنش جمعی (Collective Action)، گامی کوچک در راستایِ محرومیت‌زدایی در حوزه تحصیل و آموزش کودکان و توانمندسازی مادران ایشان بردارد.
به این منظور بهره‌مندی از نظر متفکران و صاحبان تجربه در حوزه کنش جمعی در دستور کار این موسسه قرار دارد. در همین راستا، مراسم افطاری به دعوت این موسسه در بیست‌و‌یکم فروردین، مقارن با بیستم ماه رمضان، در ساختمان موسسه، جنب پارک ساعی، با حضور اندیشمندان و صاحب‌نظران برجسته کشور برگزار شد.
در این مراسم که با هدف هم‌اندیشی پیرامون شرایط دارالاکرام در سال 1401 ، وضعیت کسب‌وکارهای اجتماعی در کشور و نیز اصول کنش جمعی خیر، پایدار و موثر در کشور برگزار شد، دکتر مصطفی معین، دکتر ربیعی، دکتر میدری، دکتر امیدی، آقای همایی، استاد ملکیان، سرکار خانم صالح، دکتر ضیایی‌فر، دکتر روشنفکر، آقای مُهری، آقای جلیلیان، آقای دکتر قاسم‌زاده و … حضور داشتند.
دارالاکرام در سال گذشته
در آغاز این جلسه، دکتر میراحمدی‌زاده، مدیرعامل دارالاکرام، با ارائه گزارشی درباره وضعیت دارالاکرام در سال گذشته، فعالیت‌های موسسه را در سه حوزه دانش‌آموزی، مالی و مددکاری تحلیل کرد. ایشان با اشاره به داستان شکل‌گیری دارالاکرام به عنوان یک کسب و کار اجتماعی و برخی از تجارب موسسه در حوزه کنش جمعی، برنامه‌های در حال اجرا و پیش رو را معرفی کرد. در ادامه اندیشمندان حاضر در جلسه به بیان نظرات خود پرداختند که در ادامه به بخشی از نکات اشاره می‌شود.
دکتر مصطفی معین
دکتر مصطفی معین، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت خاتمی و مدیرعامل موسسه رحمن، بر لزوم ارتباط بیشتر دارالاکرام با سایر خیریه‌های همکار و انجمن‌های علمی دانشگاهی تاکید کرد و تعریف پروژه‌های مشترک علمی را از کارهایی دانست که می‌توان به عنوان خروجیِ همکاری‌ها در نظر گرفت.
همچنین ایشان بر آموزش مجازی تاکید کرد و توجه به روند فناوری‌های نوین، فناوری اطلاعات و ارتباطات در فعالیت‌های خیریه‌ای و به طور خاص در حوزه آموزش را خواستار شد و برخورداری از یک برنامه راهبردی منسجم برای خیریه‌ها را از عوامل اصلی موفقیت آنها برشمرد.
دکتر ربیعی
دکتر ربیعی، وزیر کار، رفاه و امور اجتماعی در دولت روحانی، به برخی مزیت‌های دارالاکرام به عنوان یک کسب‌وکار اجتماعی، اشاره کرد و گفت: انجام کارهای علمی در دارالاکرام باید تقویت شود و با توجه به ساختار منسجم موسسه، برخورداری از نیروی انسانی حرفه‌ای باید مد نظر باشد.
ایشان با تاکید بر غنی کردن حوزه عمومی از طریق برگزاری جلسات مختلف فکری و انتشار گزارش‌های تخصصی، خواهان ایجاد رابطه مستقیم با مردم و ایفای نقش واسطه‌گری و ارتباط با مردم از سوی دارالاکرام شد. وی همچنین هماهنگی با سایر سمن‌ها و هم‌افزایی در اجرای کنش جمعی مشترک و خیر را پیشنهاد داد و بر لزوم حرکت به سمت مهارت‌افزایی تاکید کرد.
خانم دکتر قاسم‌زاده
دکتر قاسم‌زاده، روانشناس و متخصص در حوزه مددکاری، پیشنهاد داد مباحثی همچون تاب‌آوری در برنامه آموزشی دانش‌آموزان قرار گیرد و به طور موازی با برنامه‌های مصوبِ آموزش و پرورش، به ارتقای تاب‌آوری و توانمندسازی کودکان و مادران ایشان پرداخته شود. ایشان با اشاره به محرومیت‌های بی‌شماری که متوجه جامعه زنان و دختران ایرانی بوده و هست، پیشنهاد کرد در کنش‌های جمعی، توجه ویژه‌ای به دختران شود و توانمندسازی مادران و خانواده‌ها در دستور کار قرار بگیرد.
قاسم‌زاده در پایان توصیه کرد استان‌های محروم‌تر در همه کنش‌های جمعی، باید در اولویت قرار گیرند؛ چراکه تحقق عدالت با تمرکز بر محروم‌ترین افراد امکان‌پذیر خواهد بود.
جعفر همایی
جعفر همایی، مدیرِ نشرِ نِی، با تاکید بر کار فرهنگی به مثابه کنش جمعی موثر، به برخی تجارب یونسکو اشاره کرد و افزود: یکی از پژوهش‌های یونسکو در افغانستان بر اهمیت شناسایی ساختار هزینه و درآمد خانواده‌های تحت حمایت تاکید دارد که این امر می‌تواند زمینه‌ساز تصمیمات بهتر برای توانمندسازی ایشان باشد.
همایی با اشاره به اهمیت نقش مادران در نظام خانواده، توجه به ایشان را در یک کنش جمعی حائز اهمیت معرفی کرد و گفت: با توجه به اینکه خانواده‌های فقیر و محروم در معرض آسیب‌ها و خطرات بیشتری نسبت به بقیه قرار دارند، تمرکز بر ایشان در کنش جمعی خیر و موثر کاری در راستای تحقق توسعه‌یافتگی جوامع است.
استاد مصطفی ملکیان
استاد مصطفی ملکیان، با تاکید بر تمایز بین کار خیر و کارِ خیرِ باکیفیت، فعالیت‌های دارالاکرام را از جنس کار خیرِ باکیفیت دانست. از نظر ملکیان، اساسا کل شهروندان یک جامعه و نه فقط فقرا و محرومان و نه فقط جوانان بلکه حتی انسان‌های ثروتمند و بزرگسالان از 4 دسته نیاز برخوردارند و این نیازها باید به صورت توامان رفع شوند . این 4 دسته نیاز عبارتند از:
- نیازهای مادی و فیزیولوژیک
- نیاز به سلامت روانی
- نیازهای اخلاقی و برخورداری از فضایل و مکارم اخلاقی
- مهارت‌های زندگی
ایشان تاکید کرد که اگرچه سلامت روانی و فضیلت به هم مرتبط‌اند ولی اساسا دو بخش متفاوت از هم‌اند؛ به عنوان مثال گاهی فرد ممکن است وفادار، صادق و شجاع باشد اما از افسردگی رنج ببرد.
از سوی دیگر، به باور ایشان، انسان در زندگی از 4 سرمایه نیز برخوردار است که عبارتند از:
- عمر و وقت
- دارایی‌ها و توانایی‌ها
- استعدادهای درونی
- فرصت‌های بیرونی
استاد با تاکید بر آموزش و اهمیت آن در تعالی و رشد انسان، بیان کرد که ایجاد هماهنگی بین این چهار نیاز، به آموزش احتیاج دارد و این هماهنگی صرفا به صورت فطری محقق نمی‌شود. در واقع، در صورت ارائه آموزش صحیح، امکان استفاده از این چهار سرمایه نیز فراهم می‌شود.
ایشان بیان کرد به طور کلی در ایران به مورد اول و دوم کم و بیش توجه می‌شود، اما به نیازهای اخلاقی کمتر پرداخته شده است. این در حالیست که در مورد چهارم ضعیف‌تر از همه بخش‌ها عمل شده است.
وی افزود: مهارت‌های زندگی نسبتا قابل تعلیم‌اند و امکان ترویج و اشاعه آنها وجود دارد و لازم است کنشگران اجتماعی بر نیازهای اخلاقی و آموزش صحیح مهارت‌های زندگی بیش از پیش تمرکز کنند تا زمینه برخورداری از این 4 سرمایه در زندگی فراهم شود.
همچنین ایشان با ایجاد تفکیک بین نیاز و خواسته، پیشنهاد داد که یک کنش جمعی لزوما نباید بر خواسته‌های محرومان تمرکز کند بلکه ابتدا باید نیاز شناسایی شود و برای رفع آن به صورت کارآمد برنامه‌ریزی شود.
خانم صالح
خانم صالح، فعال فرهنگی و همسر استاد مصطفی ملکیان، بر برگزاری چنین جلساتی با سایر موسسات تاکید و اشاره کرد آنچه باعث افزایش قدرت کنشگران در مقابله با محرومیت و ارتقای سلامت جامعه می‌شود، در کنار هم قرار گرفتن و اجرای فعالیت‌های مشترک است.
دکتر ضیایی‌فر
دکتر ضیایی‌فر، دبیر انجمن کمیسیون حقوق بشر، اشاره کرد که افراد زیادی هستند که با دارالاکرام همکاری می‌کنند و اتفاقات امروز حاصل فعالیت همه افراد در حوزه‌های مختلف است. ایشان بر لزوم توجه به مبانی نظری برای کارهای خیریه‌ای، کسب‌وکارهای اجتماعی و کنش جمعی تاکید کرد و یکی از مشکلات جوامع در حال توسعه را، چه در حاکمیت و چه در غیر حاکمیت، فقدان مبانی نظری برای اجرای کارها معرفی کرد. به باور ایشان، دارالاکرام باید بر جنبه نظری کار خیریه و نیز تولید محتوا در این حوزه و ارائه خروجی برای نهادهای حاکمیتی، سمن‌ها، دانشگاه‌ها و ذی‌نفعان مختلف تمرکز کند، به نحوی که هر سال یک خروجی داشته باشد و به طور سالانه، پروژه‌هایی را که با مشارکت دستگاه‌های حاکمیتی و حتی غیرحاکمیتی به نتیجه رسیده منتشر کند؛ چراکه اگر باعث تشویق به چنین کارهایی شود، یادگیری رخ می‌دهد و از بروز هزینه‌های اضافی جلوگیری می‌شود.
ایشان پیشنهاد داد تا دارالاکرام حضور در عرصه بین‌المللی را جدی بگیرد؛ چراکه این امر یکی از راهکارهای جذب منابع به حساب می‌آید. از نظر ایشان، خیریه‌ها و کسب‌وکارهای اجتماعی باید با سازمان ملل و سازمان‌های بین‌المللی در تعامل قرار بگیرند تا بتوانند در همه بخش‌های خود رشد کند و رفع محرومیت جامعه ایرانی با کمک نیروهای فعال در صحنه بین‌المللی ممکن شود.
دکتر میدری
دکتر میدری، عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، با بیان اهمیت دیدارها و برگزاری جلسات و نشست‌های مختلف جهت تبادل آراء گفت: یکی از دلایل اثربخشی بورسیه‌های دارالاکرام تعامل دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها با مددکاران و توسعه ارتباطات و تعاملات است. همچنین ایشان بیان کرد اصلاح امور به اصلاح دولت‌ها بستگی دارد؛ بنابراین ضرورت دارد که کنشگران در تعامل با نهادهای سیاستگذار به صورت فعال‌تر عمل کنند.
همچنین ایشان با اشاره به اینکه متوسط معدل پایه دوازدهم در تهران 11 و در سیستان معادل ۹ است، میانگین معدل دانش‌آموزان دارالاکرام را چندین نمره بالاتر معرفی کرد و این را یک موفقیت بزرگ دانست.
میدری افزود: به باور برخی متفکران، حدود ۱۰۰ هزار سال از عمر انسان می‌گذرد؛ درحالی که ۱۵ هزار سال است که نزاع جای خود را به تعاون داده و انسان امروزی بیش از همیشه نیازمند بازگشت به مفهوم تعاون است. انسان در شرایطی قرار دارد که باید باور کند بدون همکاری و تعاون، نسل بشر رو به نابودی خواهد رفت.
اسمعیل جلیلیان
جلیلیان، موسس دارالاکرام، با اشاره به لزوم راه‌اندازی تشکیلات و ساختارمند بودن آن برای تحقق همه مسائلی که اشاره شد، بر ظرفیت‌های ساختاری و نهادی در دارالاکرام اشاره و تاکید کرد که همه کنشگران باید به صورت ساختارمند به اجرای کار خیر مبادرت کنند.
همچنین ایشان پیشنهاد کرد تا کانون فرهیختگان و برجستگان در دارالاکرام طراحی و راه‌اندازی شود و اقدامی که سال‌ها پیش آغاز شده بود به همت منابع انسانی موسسه به انجام برسد.
ایشان تاکید کرد که دارالاکرام بر تشکیلات غیررسمی در کنار سازمان رسمی موسسه تمرکز کند و از این طریق از نظرات متخصصان بهره‌مند شود و به اتکای دانایی و شوراهای مشورتی، بر ظرفیت کنش خیر و عالمانه در ساختار رسمی خود بیفزاید.
آقای مهری
در ادامه جلسه، مهری، خیّر و از اعضای هیات‌مدیره دارالاکرام، بر ایجاد شبکه بین موسسات مشابه و کسب‌وکارهای اجتماعی تاکید و بیان کرد که موفقیت کنشگران در گروِِ همکاری بین ایشان است.
دکتر امیدی
دکتر امیدی، پژوهشگر و کنشگر در حوزه سیاستگذاری اجتماعی، بر اهمیت مستندسازی تجارب دارالاکرام و ارسال گزارش به نهادهای سیاستگذار تاکید کرد. ایشان با تاکید بر تمرکز بر داده‌های موجود به منظور فهم شرایط کنشگری و مسائل و فرصت‌های موجود در نظام آموزشی و حوزه‌های ماموریتی دارالاکرام، پیشنهاد کرد تا دارالاکرام از طریق این مجموعه گزارش‌ها وارد تعامل با سیاستگذار شود و دولت را در ارتقای ظرفیت دانایی برای تصمیمگیری کمک کند؛ چراکه مسائل جامعه بدون نقش‌آفرینی دولت، حل نخواهد شد.
دکتر امیدی با اشاره به متن گزارشی از آکسفام که در نهاد مشورتی دبیرخانه مقابله با فقر و نابرابری آموزشی ترجمه شده است، تاکید کرد که امروزه، مطالعات موردی مختلف پیرامون تجارب ارزشمند در حوزه کنش جمعی در بخش نظام آموزشی انجام شده است و انتشار آنها دولت را در بخش سیاستگذاری قوی‌تر خواهد کرد و این می‌تواند به عنوان یکی از فعالیت‌های پیشِ رویِ موسسه شمرده شود.
دکتر روشنفکر
دکتر روشنفکر، عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، اشاره کرد که بازتاب انتشار تجارب دارالاکرام تنها به دانش‌آموزان و خانواده‌های ایشان باز نخواهد گشت، بلکه با برنامه‌ریزی باید درس‌آموخته‌های کار خیر دارالاکرام باعث بهبود فعالیت‌های همه ذی‌نفعان از جمله مددکاران و حامیان و حاکمیت و … شود. در واقع، آنچه اهمیت دارد ارتقای نظام یادگیری به اتکای تجارب طی‌شده در خیریه‌ها می‌باشد و مساله فقط یادگیری کودکان و مادران ایشان نیست، بلکه یادگیری همه جامعه مهم است. به تعبیر دیگر، دارالاکرام باید بازتاب صدای سایر ذی‌نفعان نیز باشد و به ارتقایِ داناییِ ایشان کمک کند.
در پایان جلسه، دکتر میراحمدی‌زاده با بیان اینکه امروز گام نخست برای راه‌اندازی اتاق فکر و شورای مشورتی موسسه برداشته شده است تا این نهاد جدید بتواند به دارالاکرام در همه تصمیمات و فعالیت‌های پیشِ رو کمک کند و باعث بهبود فرآیندهای دارالاکرام در راستای کنش جمعی خیر و موثر شود.
