در عصر حاضر، موسسات خیریه نقشی فراتر از نهادهای حمایتی سنتی ایفا می‌کنند. این نهادها که ریشه در سنت دیرینه وقف و احسان در فرهنگ ایرانی–اسلامی دارند، امروز به سازمان‌های تخصصی و حرفه‌ای تبدیل شده‌اند که با رویکردی علمی و نظام‌مند به مقابله با چالش‌های پیچیده اجتماعی می‌پردازند.
رشد چشمگیر تعداد این موسسات از ۶۰۰ موسسه پیش از انقلاب به بیش از ۱۰۰ هزار موسسه و تشکل در حال حاضر – شامل ۳۰ هزار موسسه خیریه رسمی و ۷۰ هزار تشکل اجتماعی مردم‌نهاد – نشان‌دهنده تحولی عمیق در نگرش جامعه به مسئولیت اجتماعی است.
در شرایط کنونی که جامعه ایران با چالش‌های متعددی روبروست – از بحران سلامت با تورم ۸۰ درصدی دارو تا معضل بازماندگی از تحصیل ۹۳۰ هزار دانش‌آموز، از مشکلات کودکان کار تا چالش‌های افراد دارای معلولیت – موسسات خیریه تخصصی نقشی حیاتی در کاهش آسیب‌های اجتماعی ایفا می‌کنند.
در این مقاله، ضمن بررسی عمیق این چالش‌ها، به معرفی و تحلیل عملکرد پنج موسسه برتر خیریه در حوزه‌های مختلف می‌پردازیم: محک در حوزه درمان سرطان کودکان، دارالاکرام در زمینه حمایت تحصیلی، زنجیره امید در درمان تخصصی کودکان، رعد در توانبخشی معلولین و مهرآفرین در حمایت از زنان سرپرست خانوار. بررسی دستاوردها و رویکردهای این موسسات می‌تواند الگویی برای توسعه فعالیت‌های خیریه تخصصی و حرفه‌ای در کشور باشد.
موسسه خیریه چیست
خیریه نوعی کسب‌وکار با اهداف کاملا عام‌المنفعه به‌شمار می‌رود که اکثراً نهادی مردمی دارد. در واقع پشتوانه اکثر موسسات خیریه مردم هستند و معمولاً به‌صورت دولتی و خصوصی فعالیت می‌کنند. در زمان‌های دور قالب گرفتاری‌های مردم فقر و گرسنگی بود و خیریه‌ها با هدفِ تامین این نیازها شروع به کار کردند.
آنها در تأمین غذا، پوشاک و هزینه‌های زندگی به یاری مردم شتافتند. با پیشرفت جوامع سطح مشکلات مردم نیز تغییر کرد و مشکلات جدید، زندگی آنها را بسیار دشوارتر کرد. با افزایش جمعیت، تعداد این مؤسسات خیریه هم بیشتر شد اما نوع کمک‌رسانی را سخت‌تر کرد. با گذشت زمان این مؤسسات دریافتند که اقشار ضعیف جامعه زنان و کودکان بی‌سرپرست و بد سرپرست هستند و همین باعث نگرش جدیدی در برنامه‌ریزی و اهداف خیریه‌ها شد.
وظیفه اصلی این نوع مؤسسات کمک به مردم نیازمند است. فعالیت‌های خیریه، اجتماعی است و با هدف زدودن فقر در جامعه شکل می‌گیرد. این سازمان‌ها با ارائه خدماتی مانند تحقیقات پزشکی و درمانی، فعالیت‌های روانشناسی و انواع خدمات معنوی و رفاهی و یا به‌صورت اعطای پول یا کالا فعالیت خود را انجام می‌دهند. تمام فعالیت‌های این مؤسسات خیرخواهانه و با منافع بشردوستانه و عمومی انجام می‌شود. این مؤسسات با بررسی خط فقر خشن، خط فقر مطلق و شدید و خط فقر نسبی، فعالیت خود را ادامه می‌دهند.
معمولاً همه افراد جامعه در زندگی خود دچار مشکلاتی می‌شوند اما گاهی مشکلات به‌گونه‌ای پیش می‌روند که افراد قادر به حل آنها نیستند. انواع موسسات خیریه با این هدف شکل می‌گیرند که به مردم در جهت رفع مشکلات آنها، یاری برسانند.
اهداف مؤسسات خیریه
بنیادهای خیریه راهی را برای خیرین فراهم می‌کنند تا رویکردی استراتژیک برای اهداف بشردوستانه خود ایجاد کنند و بتوانند تأثیر واقعی بر جامعه بگذارند. بنیادهای خیریه علاوه‌بر بهره‌مندی از هدف انتخابی خود که زدودن فقر و رفع گرفتاری نیازمندان است، مزایای مختلفی را نیز برای اهداکنندگان فراهم می‌کنند.
هر موسسه خیریه‌ای طبق اساسنامه خود، در زمینه‌هایی که در آن ذکر می‌کند فعالیت دارد. آنها اهداف خود را به‌صورت کوتاه‌مدت، بلندمدت و اهداف ویژه بیان می‌کنند و برای رسیدن به آن اهداف تلاش می‌کنند. نکاتی مانند اندازه موسسه، تعداد افراد تحت پوشش، نوع گرفتاری افراد نیازمند، میزان بودجه و نحوه تأمین بودجه و… روی این اهداف تأثیر مستقیم می‌گذارند.
هدف مؤسسات خیریه صرفاً رفع نیازهای مادی نیازمندان نیست. آگاهی بخشی به این افراد، ایجاد باور به توانمندی‌ها، تقویت حس ایمان و بازگردانی اعتمادبه‌نفس آنها نیز از اهداف معنوی و اصلی این سازمان‌ها به‌شمار می‌روند.
انواع مؤسسات خیریه
1. موسسات خیریه با هدف توزیع کمک‌ها
این مؤسسات با انجام فعالیت‌های تبلیغاتی، کمک‌های نقدی و غیرنقدی را جمع‌آوری می‌کنند. سپس افراد نیازمند را مطابق با نوع فعالیت خود شناسایی کرده و پول یا کالا را در بین این افراد توزیع می‌کنند.
2. موسسات خیریه با هدف ساخت‌وساز و عمرانی
این مؤسسات وظیفه ساخت سرپناه، مدرسه، بیمارستان، مسجد و اماکن موردنیاز مردم را بسته به موقعیت جغرافیایی و نیاز آنها به‌عهده دارد. این اماکن معمولاً به‌صورت ارزان قیمت‌تر از حالت عادی ساخته می‌شوند.
3. موسسات خیریه با هدف درمانی و بهداشت
مؤسسات بهداشتی و درمانی از درمانگاه گرفته تا بیمارستان در راستای فعالیت‌های درمانی و بهداشت نیازمندان فعالیت می‌کنند.
4. موسسات خیریه با هدف آموزش
آنها در حیطه آموزش به افراد نیازمند و محروم از هر گونه آموزش‌های موردنیاز جامعه فعالیت می‌کنند. این مؤسسات شامل آموزش معلولین، افراد با مشکلات ذهنی و جسمی نیز می‌باشد و همچنین افرادی که به‌دلیل تنگ‌دستی از هرگونه آموزش در جامعه بازمانده‌اند. مؤسسات فنی و حرفه‌ای، مؤسسات آموزشی، سوادآموزی و مشاوره‌ای نیز از این دسته می‌باشند.
5. موسسات با هدف بازپروری و توانمندسازی
این نوع خیریه‌ها مسئولیت بازگرداندن افراد به زندگی طبیعی یا توانمندسازی افراد ناتوان را به‌عهده دارند. مؤسسات بازپروری معتادان، زنان سرپرست خانوار و بد سرپرست، مؤسسات توانمندسازی معلولین ذهنی و جسمی، مؤسسات بازپروری کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بد سرپرست، از جمله این خیریه‌ها می‌باشند.
6. موسسات خیریه با هدف مشاوره
کار این خیریه‌ها مشاوره به افراد ناآگاه محروم و نیازمند است. برخی از این مؤسسات شامل مشاوره‌های حقوقی، خانواده، آموزش، شغلی، تربیتی، روانی، تحصیلی و … است.
7. موسسات خیریه با هدف پژوهش
این نوع از مؤسسات با هدف پژوهش در نیازسنجی افراد محروم و نیازمند جامعه تشکیل می‌شوند. این پژوهش‌ها در انواع شاخه‌های درمانی، روانی، تحصیلی و … فعالیت دارند؛ مانند موسسه تحقیقات سرطان و یا بیماری‌های خاص. برخی از این مؤسسات روی تولید انواع داروهای ارزان قیمت برای معالجه بیماران نیازمند تحقیق و پژوهش انجام می‌دهند.
لیست بهترین موسسات خیریه ایران
بنیاد کمک‌های نیکوکارانه CAF در سال 2021 گزارشی را بر اساس یک نظرسنجی منتشر کرد که در آن، کشور ایران با کسب رتبه 32 در دنیا، 39% از سهم نیکوکارانه جهان را از آن خود کرده است. این تحقیقات نشان داده افراد بیشتری در کشورهایی که کمتر ثروتمند هستند، بسیار بیشتر به فکر هم‌نوعان خود بوده‌اند.
در کشور عزیز ما تعداد بی‌شماری خیریه به‌صورت محلی و غیر محلی در حال فعالیت‌های بشردوستانه هستند. انتخاب و معرفی از میان این خیریه‌های فعال و زحمتکش که در زمینه‌های متفاوتی فعالیت می‌کنند کار آسانی نیست؛ اما از بین آنها تعدادی از بهترین، معروف‌ترین و گسترده‌ترین‌ها را برای شما گردآوری کرده‌ایم.
1. موسسه خیریه دارالاکرام- حمایت از تحصیل دانش آموزان
دارالاکرام با درک عمیق از اهمیت آموزش در توسعه پایدار اجتماعی، از سال ۱۳۸۰ رویکردی نوآورانه به حمایت تحصیلی اتخاذ کرده است. این موسسه با ایجاد شبکه‌ای از حامیان و همیاران آموزشی، مدلی جامع از حمایت تحصیلی ارائه می‌دهد. تمرکز اصلی دارالاکرام بر شناسایی استعدادهای درخشان در میان دانش‌آموزان کم‌برخوردار و فراهم کردن زمینه رشد و شکوفایی آنهاست. این موسسه با پوشش ۲۰۵ دانش‌آموز و همکاری ۱۴۳ حامی و ۴۲ همیار آموزشی، فراتر از کمک‌های مالی صرف عمل می‌کند و با ارائه خدمات مشاوره‌ای، برگزاری کلاس‌های تقویتی و برنامه‌های فرهنگی، به توانمندسازی همه‌جانبه دانش‌آموزان می‌پردازد.
منشور و گستره فعالیت‌های خیریه دارالاکرام
دارالاکرام با منشوری مبتنی بر عدالت آموزشی و توانمندسازی پایدار، به نهادی پیشرو در حمایت تحصیلی از دانش‌آموزان کم‌برخوردار تبدیل شده است. این موسسه با شعار “هیچ دانش‌آموزی نباید به دلیل فقر از تحصیل بازبماند“، تاکنون توانسته بیش از ۱۱ هزار دانش‌آموز را تحت پوشش حمایت‌های تحصیلی خود قرار دهد. گستره جغرافیایی فعالیت‌های دارالاکرام با ۲۲ شعبه فعال، عمدتاً در مناطق محروم کشور، نشان‌دهنده تعهد این موسسه به دسترسی عادلانه به آموزش با کیفیت است.
رویکرد نوآورانه دارالاکرام در برگزاری کمپین‌های هدفمند در مناسبت‌های کلیدی سال تحصیلی، نمونه‌ای از برنامه‌ریزی دقیق برای پاسخگویی به نیازهای واقعی دانش‌آموزان است. در کمپین اخیر «بازگشت به مدرسه»، این موسسه با تأمین کیف، کوله، لوازم تحریر و روپوش مدرسه برای بیش از ۳,۰۰۰ دانش‌آموز، گامی عملی در جهت رفع موانع مادی تحصیل برداشته است.
آنچه دارالاکرام را متمایز می‌کند، نگاه جامع این موسسه به مسئله آموزش است. این نگاه نه تنها شامل حمایت مستقیم از دانش‌آموزان، بلکه توانمندسازی خانواده‌های آنها نیز می‌شود. استقرار شعب در مناطق محروم، با هدف نزدیکی به جامعه هدف و درک عمیق‌تر نیازهای آنها، نشان‌دهنده رویکرد مسئولانه و پایدار دارالاکرام است.
2. موسسه خیریه محک – حمایت از کودکان سرطانی
این موسسه از کودکان مبتلا به سرطان با نام اختصاری محک حمایت می‌کند. این موسسه از سال 1370 مشغول به فعالیت‌های حمایتی است. محک، یک سازمان مردم‌نهاد با انگیزه تلاش برای کمک همه جانبه به کودکان مبتلا به سرطان زیر 16 سال است. این کمک‌های همه‌جانبه برای این کودکان و خانواده‌هایشان در سه حوزه خیریه، درمان و تحقیقات فعال است.
3. موسسه بهنام دهش پور – حمایت از بیماران سرطانی
این موسسه خیریه، سازمانی مردم‌نهاد و غیردولتی است که در سال 1374 توسط بهنام دهش پور ایده پردازی شد و فعالیت خود را آغاز کرد. این موسسه از سال 1379 با دریافت مجوز شروع به فعالیت رسمی کرد. این موسسه با داشتن یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های حامی همواره در مسیر ساختن جامعه‌ای بدون ترس و آگاه از بیماری سرطان فعالیت کرده است. این موسسه خدماتی مانند تأمین هزینه درمان و دارو خدمات جانبی را ارائه می‌دهد. همچنین پروژه‌های تحقیقاتی و اطلاع‌رسانی هم در سراسر کشور پیش می‌برد.
4. موسسه خیریه زنجیره امید – خدمات درمانی برای کودکان
این موسسه با هدف ارائه خدمات درمانی به کودکان نیازمند در سال 1386 تأسیس شد. هدف این موسسه یاری‌رسانی به کودکان زیر 18 سال با بیماری‌های قلبی و ارتوپدی است. این موسسه با سازمانی خیریه در فرانسه که نام‌شان زنجیره امید است همکاری دارد. این موسسه شعار زیبای “بر چهره کودکی‌اش طرح لبخندی بکشیم” را رسالت خود قرار داده است. عمده فعالیت‌های این موسسه درمانی، آموزشی-پزشکی و ساختاری است.
5. انجمن ام‌اس ایران – حمایت از بیماران ام‌اس
انجمنی تحت عنوان مولتیپل اسکلروز در ایران که با نام انجمن ام‌اس نیز شناخته می‌شود در زمینه حمایت از این بیماران فعالیت دارد. این انجمن در سال 1378 فعالیت خود را به‌طور رسمی آغاز کرده و تا اکنون به فعالیت خود ادامه داده است. هم اکنون حدود ۲۵۹۵۴ نفر بیمار با این انجمن در ارتباط هستند و شناسایی شده‌اند. این انجمن پیشینه طولانی در تحقیق و پژوهش در زمینه بیماری ام اس داشته است.
سخن پایانی دارالاکرام
در این مقاله با گذری بر تاریخچه نخستین خیریه‌ها و بررسی انواع خیریه و اهداف و وظایف آنها، به لیست برترین خیریه‌های ایران رسیدیم. شاهد اندوه هم‌وطنان بودن واقعاً خوشایند نیست اما شاهد اشک شوق آنها بودن از لذت‌بخش‌ترین احساساتی است که می‌توان تجربه کرد. در سراسر ایران عزیز ما افراد مستمند زیادی زندگی می‌کنند که با چشم‌های غم‌آلود منتظر یاری‌رسانی هم نوعان خود هستند. باشد که دستی را در مسیر نیکوکاری بگیریم، چرا که بنی آدم اعضای یک پیکرند.
از این‌که تا پایان این مطلب با دارالاکرام همراه بودید صمیمانه سپاسگزاریم. مشتاقیم تا نظرات و پیشنهادات شما عزیزان را در این زمینه دریافت کنیم. کارشناسان ما در سریع‌ترین زمان ممکن پاسخگو شما خیرین گرامی خواهند بود.
